Grazas a un testamento sabemos que as esculturas e o retablo da Capela do Pazo de Mariñán que as alberga foron realizadas en
1796.
En canto ao seu autor, hai xa moito que foron atribuídas a
Xosé Ferreiro e o seu taller, desdiciendo a antiga atribución ao taller do seu mestre Xosé Gambino, xustificable polo descoñecemento naqueles anos do estilo final de Ferreiro.
Os rostros das imaxes de
San Roque e de
San Xoan Nepomuceno responden plenamente ao deseño estereotipado utilizado por Ferreiro en obras que temos documentadas nos anos 80, como o do patrón do mosteiro benedictino de San Xulián de Samos (1781-1785) ou o Xesús do Retablo de Santa Xertrudis a Magna en San Martiño Pinario (1784), que non son senón unha estilización dos plasmados xa no San Xosé ou o San Xoan Bautista de San Mamede de Carnota (1775): A fronte ampla e despexada. O arco ciliar en curvatura continua se engarza mediante unha forma trapezoidal co nariz, o cal é recto e non excesivamente groso, aínda que tampouco estreito. A zona orbicular do ollo, ampla, presenta unha distancia bastante acusada o fin da porción palpebral e o inicio da cella e, no lado contrario, ten pouco escavada a unión do lagrimal co nariz.
A colocación das pupilas acusa un lixeiro estrabismo. Os pómulos sobresaíndo lixeiramente, son destacados por unha tenue depresión sobre as tempas e ten modelada a fascia parotídea, dun modo moi característico, cun lixeiro val entre dous pequenos abultamentos. A iso poderiamos engadir que está sempre resaltado o pliegue que partindo do nariz separa ás fazulas da zona orbicular da boca. Como tamén o está o buconasal, o cal, ademais, afaise a debuxar coidadosamente. A boca é pequena, de beizos recortados, e en gran número de ocasións, como é o caso, lixeiramente entreabiertos deixando ver os dentes. Os cabelos tállanse en grandes guechos, máis ou menos caligráficos, que ocultan as orellas. Estas, cando están a medio cubrir, tenden a non separar o lóbulo e tállase dunha maneira sinxela cun simple toque de gubia cóncava para figurar a doblez exterior. A barba, nacendo da parte inferior de fazula, apenas cobre algo máis que o queixo e nunca alcanza ás patillas, as cales se representan curtas, formadas por un guecho de cabelo. Na barba, a disposición do belo, xoga con trazados máis ou menos serpentinos que se repiten segundo distintos patróns que se alternan nunha parte e outra do rostro, de maneira que nunca son iguais en ambas, e que adermais posúen unha característica bifurcación rizada e simétrica sobre o mentón.
Quizá máis interesante que estes detalles de superficie, que comparte en gran medida co seu mestre Xosé Gambino, para distinguir a forma de facer de Ferreiro debamos recorrer a ver o modo de desbastar o rostro e de conformar a súa estrutura. Ferreiro adóitaa configurar prismática. A principio dos anos sesenta desbasta, seguindo a Gambino, cun gran plano continuo que conforma o lateral do rostro desde a fronte ao queixo. Pero, a diferenza do seu mestre, o introduce un segundo plano desde a tempa á parótida. Pola contra, non talla como Gambino un plano triangular debaixo do pómulo, o que fai que, vistas de fronte, as súas primeiras figuras posúan un aspecto plano, co rostro ancho, de pómulos potentes e moi angulosos.
Ao redor de 1765 Ferreiro empeza a introducir cambios: segue mantendo en moitas ocasións o plano da tempa á parótida, pero, agora, o plano que vai desde a fronte ao queixo, faino arrincar desde o final da cella e introduce un novo plano que vai desde o extremo externo do ollo até o inicio do mentón, conformando o pómulo e dividindo en dous a fazula. O suave modelado das fazulas fai o resto para que as figuras perdan o carácter plano e anguloso que posuían nun principio. Precisamente, a maior ou menor cantidade de carne é o que conforma un rostro extático, como o de San Xulián; ascético como o de San Xoan Nepomuceno, doente e melancólico como o de San Roque ou cheo de serenidade e afecto, como o do Xesús de Pinario antes citado.
En canto ao rostro, a imaxe de
San Antón remite aos rostros barbilampiños de Ferreiro, mostrándose próximo ao San Xoan Evanxelista do retablo de Santa Xertrudis a Magna de San Martíño Pinario (1784) ou ao do da imaxe de San Bernardo do mesmo mosteiro (1786), pero un pouco máis sintetizado no desbaste e simplificado no modelado, o que en principio pode facernos pensar nun operario do taller. Con todo, se a escultura fose realizada, como supomos, na segunda metade da década do oitenta, non é totalmente descartable a man do mestre, canto máis o repinte actual a desvaloriza bastante. Desde logo, os elementos de repertorio son os mesmos: nariz recto, máis ancho que nas obras da etapa maxistral do setenta e inicios do oitenta, sen ter a lixeira depresión no entrecello, o que lle dá á imaxe un perfil moito máis clásico e, abrigo, rematada nun ensanche acusado na zona das fosas nasais. Ao que hai que engadir un mentón de botón cun destacado buratiño.
Esta tendencia á síntese é a que tamén atopamos na roupaxe. Tanto o San Xoan Nepomuceno como o San Antón supoñen unha volta á estrutura que atopamos nas obras de Gambino desde mediados da década dos 50, como o San Antón de Padua de Santa María de Vaamonde (Vedra) (1754) é dicir, subliñar as dúas pernas subxacentes acusando incluso os seus xeonllos e ao tempo abrir campaniformemente a saia dotando á escultura dunha ampla base que reforce a súa estabilidade, e mantendo aínda unha estrutura en cinco zonas, que precisamente utiliza desde mediados da citada década e que con todo agora Ferreiro recupera.
Iso acompáñase na escultura de Ferreiro dun sentido moito máis plástico da forma, que a dota de gran orixinalidade, e que precisamente era o que caracterizaba ao estilo de Ferreiro, traballando aínda no taller do seu sogro e mestre. Aínda que, tamén habemos de recoñecer que agora, mesmo, este sentido plástico da forma acentuouse, á vez que se simplificaron os pliegues que deixan de imitar obviamente formas derivadas da labra do mármore, que precisamente era unha característica das etapas anteriores de Ferreiro.
Solucións parellas, aínda que sen tanta forza, volverémolas a atopar en obras da década do noventa como o San Antón de Padua de Santa María de Cullergondo ou a extraordinaria Santa Rita de San Xurxo da Coruña e tamén en obras da primeira década do século XIX como o San Pedro do priorado de Soandres (1802).
